Τριάντα έξι χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τον μεγάλο σεισμό της 20ης Ιουνίου 1978

που έπληξε την Θεσσαλονίκη, αφήνοντας πίσω του 49 νεκρούς και 220 τραυματίες.

Ο Ιούνης του 1978 βρήκε τη Θεσσαλονίκη αγχωμένη εξαιτίας των συνεχών σεισμικών δονήσεων, που είχαν αρχίσει από μέρες να γίνονται ένα με την καθημερινότητα των κατοίκων της, όπως και των γύρω περιοχών. Το βουητό των ρίχτερ σήμαινε συναγερμό, κυρίως τα βράδια, και τους έβγαζε όλους από τα σπίτια. Λίγα πράγματα στο χέρι, κανα- δυο ρούχα, λίγο φαγητό και στρωματσάδα στα πάρκα και τα γήπεδα της Θεσσαλονίκης. Όμως, η πόλη άντεχε στα ρίχτερ που είχαν αρχίσει να πληγώνουν όλο και περισσότερο τα κτίριά της, να σπέρνουν φόβο και πολλά ερωτηματικά για το αν έπεται μεγαλύτερο κακό. Η πολιτεία, όπως συμβαίνει πάντα, καθησύχαζε για την ετοιμότητά της, ενώ οι ειδικοί έριζαν για το αν οι συνεχείς δονήσεις ήταν μετασεισμοί μετά το σεισμό της 24ης Μαΐου.

Τελικά, το μεγάλο κακό ήρθε στις 20 Ιουνίου. Ήταν 11 το βράδυ και η πόλη ήταν κολλημένη στην τηλεόραση για το Μουντιάλ της Αργεντινής.
Ο σεισμός ο οποίος χτύπησε την συμπρωτεύουσα στις 23.03, είχε επίκεντρο 20 χλμ ανατολικά της πόλης, μεταξύ των λιμνών Κορώνειας και Βόλβης, στο χωριό Στίβος. Η διάρκεια του σεισμού ήταν 10 δευτερόλεπτα, το μέγεθος του 6,5 ρίχτερ, ενώ το εστιακό βάθος ήταν μικρό, περίπου οκτώ έως δέκα χλμ. Είχε προηγηθεί οπως είπαμε πριν μία σειρά προσεισμών με πιο ισχυρό εκείνον της 24ης Μαϊου, μεγέθους 5,3 ρίχτερ.

Ο σεισμός δημιούργησε πλήρη πανικό στην πόλη. Επικράτησε κυκλοφοριακό κομφούζιο, ασθενοφόρα και πυροσβεστικά οχήματα δεν μπορούσαν να κυκλοφορήσουν, οι επικοινωνίες είχαν «πέσει», ενημέρωση δεν υπήρχε, ενώ οι φήμες μετασεισμών και καταρρεύσεων είχαν δημιουργήσει πλήρη αναστάτωση. Η Πολιτεία είχε ηττηθεί, αφού ο «Ξενοκράτης» ήταν ανύπαρκτος.

Βαρύς ο απολογισμός, δύσκολη η συνέχεια

Ο πρώτος απολογισμός ήταν δραματικός: Σαράντα εννέα έχασαν τη ζωή τους, 220 είχαν τραυματιστεί και 800.000 άνθρωποι ήταν προσωρινά άστεγοι, αφού φοβούνταν να επιστρέψουν στα σπίτια τους.

Οι Θεσσαλονικείς πέρασαν το θέρος του 1978 στους δρόμους, τα πάρκα, τις πλατείες και την ύπαιθρο.

Ωστόσο, ένα μόνο κτίριο έπεσε, το οκταώροφο της πλατείας Ιπποδρομίου, το οποίο, πέρα από 29 ψυχές, πήρε μαζί του και την ψευδαίσθηση του έως τότε «άτρωτου» μπετόν.

Σήμερα, στο κτήριο της οδού Ιπποδρομίου που έπεσε, στεγάζεται το Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ο σεισμός έγινε αισθητός στη μισή Ελλάδα και σε μεγάλο μέρος των Βαλκανίων, αφού το εστιακό του βάθος ήταν μόλις 11 χιλιόμετρα.

Εντοπίστηκαν :

-3.170 (4,5%) κτίρια με σοβαρές και επικίνδυνες βλάβες, (κόκκινα)

-13.918 (21,0%) κτίρια με μέσης ή και μικρής κλίμακας βλάβες, (κίτρινα) και

-49.071 (74,5%) κτίρια χωρίς βλάβες (πράσινα).

Tην αποκατάσταση των σεισμοπαθών ανέλαβε η ΥΑΣΒΕ (Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων Βορείου Ελλάδας).

«Στην πόλη η κατάσταση ήταν πρωτόγνωρη. Θύμιζε πόλεμο», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Γιώργος Πενέλης, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών του ΑΠΘ και ένας από τους ανθρώπους που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τη δύσκολη κατάσταση. Χιλιάδες άνθρωποι εγκατέλειψαν τις εστίες τους. Η αυτόνομη κάλυψη των βασικών αναγκών ήταν σχεδόν αδύνατη, ενώ σημειώθηκε ζήτημα για την καταλληλότητα του πόσιμου νερού. Κυριαρχούσαν οι φήμες για ένα νέο, μεγαλύτερο επερχόμενο σεισμό. Ευτυχώς όμως έδρασε μια ομάδα ικανότατων επιστημόνων, με επικεφαλής το σεισμολόγο Βασίλη Παπαζάχο, που κατόρθωσε να επαναφέρει την ψυχραιμία στους σοκαρισμένους κατοίκους. Τεράστια υπήρξε η βοήθεια των εθελοντών, το έργο των οποίων ανακούφισε αισθητά τους πληγέντες.

 Οι φήμες για τους δήθεν μετασεισμούς και τον «γεωλογικό» ρόλο της επικείμενης Πανσελήνου ήταν τέτοιες που ανάγκασαν τον τότε πρωθυπουργό, Κ. Καραμανλή να περάσει το συγκεκριμένο τριήμερο στη Θεσσαλονίκη για να κατευνάσει τους φόβους των πολιτών.

Την ώρα του σεισμού, όλοι οι Θεσσαλονικείς ήταν μαζεμένοι στα σπίτια τους. Τότε υπήρχαν δύο τηλεοπτικοί σταθμοί, η ΕΡΤ και η ΥΕΝΕΔ.

-Στην ΕΡΤ έπαιζε το σήριαλ εποχής "ΕΞΟΔΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ" (έπαιζαν οι Γιώργος Φούντας , Θάλεια Παπάζογλου , Δάνης Κατρανίδης , Γιάννης Κανδήλας , Γιώργος Τζώρτζης , Μαίρη Κυβέλου , Δημήτρης Ζακυνθινός , Γιάννης Κάσδαγλης), ενώ

-στην ΥΕΝΕΔ, έδειχνε σε μαγνητοσκόπηση (κανονικά ήταν την Κυριακή 18 Ιουνίου) τον αγώνα του Μουντιάλ της Αργεντινής, ΙΤΑΛΙΑ-ΑΥΣΤΡΙΑ (1-0 με γκόλ του Ρόσι στο 14΄το οποίο δεν είδαν οι Θεσσαλονικείς!), αφού η προβολή του αγώνα στην ΥΕΝΕΔ ξεκίνησε στις 23.00, ο σεισμός έγινε στις 23.04 και το γκολ μπήκε στο 14'.

Οπως είναι φυσικό σε τέτοιες περιπτώσεις, επί μέρες κυριαρχούσαν απίστευτοι μύθοι, φαντασίες και φήμες.

-Χαρακτηριστικότερο παραμύθι των ημερών ήταν "η γριά με το κόκκαλα", που το διέδιδαν (ευτυχώς δεν υπήρχε ιντερνετ τότε, φαντάζεστε τι σπαμάρισμα θα έπεφτε;) από στόμα σε στόμα, κυρίως οι γυναίκες: υποτίθεται ότι ένας ταξιτζής πήρε μια γριά, 1 ώρα πριν το σεισμό, η οποία κάποια στιγμή του είπε "παιδάκι μου θα γίνει μεγάλος σεισμός, κατέβασέ με εδώ, τώρα" ...και κατεβαίνοντας βιαστικά, ξέχασε την τσάντα της, μέσα στην οποία υπήρχαν ανθρώπινα οστά....

- Η άλλη φήμη ήταν ότι "συγγενείς από τη Σουηδία, τηλεφώνησαν και μας είπαν, ότι σεισμολόγοι από τη Σουηδία, προβλέπουν σεισμό 8 ρίχτερ. Το είπε η τηλεόραση της Σουηδίας". Ήταν η χρονιά που πρωτοακούστηκε η λέξη "Ουψάλα" (μαζί με τις λέξεις "Παπαζάχος", "Κούβελας", "Νίκος").

- Η ερώτηση που κυριαρχούσε ήταν: τη δικιά σας πολυκατοικία τι την έβγαλαν; κόκκινη, κίτρινη ή πράσινη;

- Η άλλη δοξασία έλεγε ότι τον σεισμό τον προκάλεσε η πανσέληνος (κατ΄άλλους η ζέστη).

- Αυτό που δεν ήταν μύθος, ήταν οι ευθύνες του ζαχαροπλαστείυ Νίκος στην Ιπποδρομίου, που έκοψε κολόνες στα θεμέλια της οικοδομής που έπεσε, για να μεγαλώσει τον χώρο των εργαστηρίων του,

-Αλλά πάνω από όλα ηταν και η σκόνη ! Τρομερή σκόνη παντού ! Σύννεφα σκόνης κατέκλυσαν την πόλη.

Η πόλη άντεξε

Οι επόμενες ημέρες κι εβδομάδες αφιερώθηκαν στην κινητοποίηση του κράτους και του τεχνικού κόσμου για την αποκατάσταση των πληγέντων και του δομημένου περιβάλλοντος. Ο απολογισμός έδειξε ότι το 74,5% των κτιρίων άντεξαν τον σεισμό (πράσινα), το 21% παρουσίασαν μικρής ή μεσαίας κλίμακας ζημίες (κίτρινα), ενώ το 4,5% είχαν σοβαρές βλάβες (κόκκινα). Ο έλεγχος διήρκησε 45 ημέρες, για τις ανάγκες του οποίου επιστρατεύθηκαν 1.000 μηχανικοί.

Η καταμέτρηση έδειξε ότι και ιστορικά μνημεία της πόλης, όπως η Ροτόντα και η Αχειροποίητος είχαν υποστεί σοβαρές ζημίες. Ωστόσο, κοινό συμπέρασμα των ειδικών ήταν ότι, παρά την έλλειψη σχεδίου, η πόλη άντεξε.

Καταλυτικός για την επιστροφή στην ομαλότητα ήταν ο ρόλος των αρμοδίων της εποχής, όπως ο τότε νομάρχης Θεσσαλονίκης, κ. Κ. Πυλαρινός, ο υπουργός Βορείου Ελλάδος, κ. Νικ. Μάρτης, ο υπουργός Δημοσίων Έργων, Νικ. Ζαρντινίδης, ο τότε πρόεδρος του ΤΕΕ και μετέπειτα δήμαρχος και υπουργός, κ. Σωτ. Κούβελας, και οι καθηγητές Β. Παπαζάχος, Γ. Πενέλης, Δ. Βαλαλάς και Γ. Νιτσιώτας.

Μία πρωτοφανής κινητοποίηση

Το κόστος αποκατάστασης του δομημένου περιβάλλοντος ξεπέρασε σε σημερινές, μεσοσταθμικές τιμές το ένα δισ. ευρώ. Το κράτος επιδότησε σε ποσοστό 30% τις επισκευές και εγγυήθηκε τον δανεισμό του υπολοίπου 70%, δια της επιβολής ειδικού φόρου.

Οι ανάγκες αποκατάστασης του σεισμού έφεραν μία πρωτοφανή κινητοποίηση της πολιτείας και των εμπλεκόμενων φορέων, με την δημιουργία της Υπηρεσίας Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων και, στη συνέχεια, του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας. Επισης, ενεργή συμμετοχή είχαν και οι επιστημονικοί φορείς, όπως το Τεχνικό Επιμελητήριο, το ΑΠΘ και το ΕΜΠ.

Από τα τέλη Ιουνίου έως το Σεπτέμβρη οι Θεσσαλονικείς έμαθαν να ζουν σε σκηνές, που στήθηκαν σε ανοικτούς χώρους (όπως στον Ν.Σ.Σταθμό, στην Παραλία, την Τούμπα, τα γήπεδα, το Γ’ Σώμα Στρατού και το Σέιχ Σου). Ο αριθμός των σκηνών ήταν εφάμιλλος με τον αριθμό των ακατάλληλων κτιρίων. 3.170 κτίρια κρίθηκαν «κόκκινα» και 13.918 «κίτρινα». Ιδιαίτερο μέλημα υπήρξε για τον έλεγχο των νοσοκομείων και των σχολείων. Αρκετά μνημεία της πόλης, τέλος, απαίτησαν μεγάλου εύρους επισκευές.

36 χρόνια μετά
Οι πληγές επουλώθηκαν με το χρόνο. Ο χρόνος, όμως, βοήθησε να «θαφτούν» και οι ευθύνες για τις ανθρώπινες απώλειες που ουδέποτε αποδόθηκαν καθώς τα αδικήματα παραγράφηκαν! Ωστόσο, το πάθημα έγινε μάθημα για την ίδια την πόλη καθώς ο σεισμός του ΄78 ήταν ο πρώτος που μεταπολεμικά χτύπησε μεγάλο αστικό κέντρο, αποτέλεσε την αιτία οργάνωσης του κράτους για την αντιμετώπιση παρόμοιων περιστατικών στο μέλλον.

Κλείνωντας να επισημάνω οτι είχε κι ένα καλό ο σεισμός: το ότι αναπτύχθηκαν ισχυρές ανθρώπινες σχέσεις "γειτονιάς" στους καταυλισμούς και πολλοί -παρά την ταλαιπωρία-  θα θυμούνται με χαμόγελο τη ζωή στα αντίσκηνα.